Κουρτουνιά : Το φυτό με την διπλή όψη, όμορφο αλλά επικίνδυνο.
Στην καθομιλουμένη ακούγεται πολύ συχνά η φράση «Να σου κάνω τσάι κουρτουνιάς», ενώ στην Ελλάδα θα το ακούσεις και σαν «τσάι της πεθεράς» και «φυτό του Μεταξά». Τι είναι όμως τελικά η κουρτουνιά και τι το καθιστά τόσο ιδιαίτερο φυτό;
Η επιστημονική ονομασία της κουρτουνιάς είναι Ricinus Communis (Ρίκινος ο κοινός), ενώ η κοινή ονομασία του είναι ρετσινολαδιά. Επίσης φέρει τα ονόματα ρίκινος, κρότωνας, κίκι. Τα σπέρματα της κουρτουνιάς μοιάζουν στο σχήμα με τον κρότωνα, παράσιτα – τσιμπούρια των σκύλων και από εδώ προήλθε η αρχαία ονομασία του φυτού κρότων και στην πορεία το κυπριακό όνομα κουρτουνιά.
Η κουρτουνιά είναι αειθαλές ποώδες θάμνος, με ύψος μέχρι 12 μέτρα και πλάτος 5 μέτρα. Τα φύλλα της είναι μεγάλα, λοβωτά με οδοντωτές άκρες και μακριούς μίσχους, με χρώμα ιώδες ή κοκκινοπράσινο. Τα άνθη της είναι μικρά με χρώμα κιτρινοπράσινο. Το συγκεκριμένο φυτό προέρχεται από τροπικές χώρες της Ασίας και της Αφρικής, αλλά συναντιέται και ως αυτοφυές φυτό σε μεσογειακές χώρες όπως την Κύπρο και την Ελλάδα. Ήδη από την αρχαιότητα η κουρτουνιά ήταν ευρέως γνωστή για τις φαρμακευτικές της ιδιότητες τόσο στην αρχαία Ελλάδα όσο και στην αρχαία Αίγυπτο, καθώς χρησιμοποιούσαν το έλαιο που παραγόταν από τους σπόρους των καρπών της, για φωτισμό και για παρασκευή αλοιφών.
Η θεραπευτική και φαρμακευτική χρήση της κουρτουνιάς εξακολουθεί να υφίσταται μέχρι και σήμερα. Χρησιμοποιείται ως καθαρτικό, ενώ τα φύλλα της μπορούν να χρησιμοποιηθούν ως μαλακτικά για το κρυολόγημα και τους εσωτερικούς πόνους. Το ρετσινόλαδο (γνωστό και ως καστορέλαιο),το οποίο παράγεται με την έκθλιψη των κουκουτσιών, μαζί με τα παράγωγα του χρησιμοποιούνται στην χημική βιομηχανία για την παραγωγή σαπουνιών, βερνικιών, χρωστικών ουσιών, υδραυλικών και υγρών φρένων κ.α. Πέρα από τις φαρμακευτικές ιδιότητες του συγκεκριμένου φυτού αξίζει να σημειωθεί η τοξικότητα του, ιδίως των ωμών σπερμάτων του, που περιέχουν μια ισχυρή τοξική πρωτεΐνη, γνωστή ως ρικίνη. . Αποτελεί ένα από τα πιο τοξικά φυτά στον κόσμο και είναι γνωστό ότι 3 ως 10 ωμά σπέρματα κουρτουνιάς είναι αρκετά για να επιφέρουν το θάνατο. Μάλιστα το όμορφο αυτό φυτό αποτέλεσε την πηγή του δηλητηρίου που είχε σταλεί με επιστολή στον πρόεδρο της Αμερικής, Μπαράκ Ομπάμα, με σκοπό τη δολοφονία του.
Η υποχρεωτική κατάποση του ρετσινόλαδου είχε χρησιμοποιηθεί και ως βασανιστήριο σε δικτατορικά καθεστώτα. Συγκεκριμένα κατά το καθεστώς του Μουσολίνι, οι αντιφρονούντες υποχρεώνονταν να καταναλώσουν μεγάλες ποσότητες ρετσινόλαδου, με αποτέλεσμα να παρουσιάσουν έντονη διάρροια και αφυδάτωση, ώστε κάποιοι από αυτούς να οδηγηθούν στο θάνατο. Το συγκεκριμένο βασανιστήριο είχε χρησιμοποιηθεί και στην Ελλάδα κατά τη δικτατορία του Μεταξά αλλά και στην Κύπρο από τους Άγγλους αποικιοκράτες.
